Ζωντανά πλάσματα
Οικολογικός τρόμος, λογοτεχνική αρτιότητα και ένα καλοκαίρι εργασίας στην Νότια Γαλλία
“Αυτά τα δύο κεφάλαια, είπε ο Κόριμ, με την προοδευτική ανάδειξη του ρόλου του Κάσερ και την υπερβολική και καταχρηστική χρήση της επανάληψης και της εμβάθυνσης, το τέταρτο και το πέμπτο κεφάλαιο λοιπόν, θα έπρεπε να τον είχαν διαφωτίσει από την πρώτη ανάγνωσή τους, για τις πραγματικές προθέσεις του συγγραφέα και, επομένως, και για το πραγματικό νόημα του χειρογράφου, αλλά αυτός, βλάκας καθώς είναι, με το διαταραγμένο του μυαλό, δεν είχε, κατά τη διάρκεια αυτών των τελευταίων ημερών, καταλάβει γρι, δεν είχε καταλάβει τίποτε απολύτως, το αρχικό και ανεξήγητο μυστήριο του κειμένου, η ποιητική δύναμη που ανάβλυζε απ' αυτό, το γεγονός ότι έστρεφε αποφασιστικά την πλάτη στις συμβατικές μορφές αφήγησης, όλα αυτά τον είχαν καταστήσει τυφλό και κουφό, τον είχαν εκμηδενίσει, σαν να είχε δεχτεί μια κανονιά, cannon, ενώ, είπε κουνώντας το κεφάλι, η εξήγηση βρισκόταν εκεί, μπροστά του, από την αρχή, έπρεπε να την είχε δει, και πράγματι την είδε, και επιπλέον τη θαύμασε, μόνο που δεν ήξερε τι έβλεπε και τι θαύμαζε, δηλαδή πως το χειρόγραφο ενδιαφερόταν μόνο για ένα πράγμα: να περιγράψει τη μέχρι τρέλας περίπλοκη πραγματικότητα, να εντυπώσει στον φαντασιακό του αναγνώστη τις σκηνές με παραληρηματικές λεπτομέρειες και επαναλήψεις, με τρόπο που άγγιζε τα όρια της ψύχωσης, ήταν ως εάν ο συγγραφέας, εξήγησε ο Κόριμ -και αυτό δεν είναι μια εικόνα- να είχε χρησιμοποιήσει, αντί για στιλό και λέξεις, τα νύχια του, για να χαράξει τα πράγματα στο χαρτί και στον φαντασιακό του αναγνώστη, γιατί, παρόλο που η συσσώρευση των λεπτομερειών, των επαναλήψεων και των εμβαθύνσεων καθιστούσε την ανάγνωση πιο δυσχερή, ωστόσο, όλα όσα αναλύονταν, επαναλαμβάνονταν, περιγράφονταν σε βάθος, παρέμεναν χαραγμένα για πάντα στο μυαλό, brain, και τις φράσεις τις οποίες επαναλάμβανε τις μετέτρεπε ελαφρώς, τις εμπλούτιζε εδώ, τις απλοποιούσε εκεί, αλλού έκανε τη φράση πιο σκοτεινή και αλλού πιο σαφή, και κατά έναν περίεργο τρόπο, είπε ο Κόριμ ονειροπολώντας, αυτή η επανάληψη…”
Τι είναι η λογοτεχνία τελικά; Μπορεί ένα κείμενο και η ερμηνεία αυτού να μας σώσει, να αλλάξει με αποκαλυπτική ορμή τον κόσμο μας σε μικροσκοπικό αλλα και σε μακροσκοπικό επίπεδο;
Η απάντηση είναι ναι, έστω, τουλάχιστον, για τον Γκιόργκι Κόριμ, τον άσημο, μετριοπαθή και μονήρη, ολίγον τι μονομανή και καταθλιπτικό, αλλά ταυτόχρονα τόσο ευαίσθητο, υπάλληλο των Αρχείων μιας ασήμαντης Ουγγρικής πόλης. Εκεί, χαμένο και ανέγγιχτο για χρόνια, ανακαλύπτει ένα ανώνυμο χειρόγραφο το οποίο, αφηγείται με ποιητική ομορφιά την περιπλάνηση τεσσάρων συντρόφων σε διαφορετικούς τόπους και εποχές∙ ένα ταξίδι μέσα στον χρόνο που μοιάζει περισσότερο με φυγή – φυγή από τον πόλεμο, από τη βία, από την αδιάκοπη φρίκη της Ιστορίας. Διαβάζοντας το, τον συγκλονίζει και τον συγκινεί, ανατέμνει, χωρίς να μπορεί να εντοπίσει ακριβώς το γιατί, την σκέψη του και την αντιληψη του για τον κόσμο. Από τη στιγμή εκείνη, η ζωή του αποκτά έναν σκοπό: να διασώσει αυτό το χειρόγραφο από τη λήθη και να το παραδώσει στην αιωνιότητα.
Το Πόλεμος και πόλεμος, του Ούγγρου συγγραφέα Λάσλο Κρασναχορκάι, ενός από τους σημαντικότερους σύγχρονους Ευρωπαίους συγγραφείς, αφηγείται την εμμονική και σχεδόν αυτοκτονική αποστολή του Γκιόργκι Κόριμ να διασώσει και να διαδώσει το περιεχόμενο του μυστηριώδους χειρογράφου που ανακάλυψε τυχαία. Από την μικρή ουγγρική πόλη στη Βουδαπέστη, και από εκεί, στο κέντρο του κόσμου σύμφωνα με το εύθραυστο μυαλό του Κόριμ, στη Νέα Υόρκη, ένα μέρος που συμβολίζει για αυτόν ένα εξιδανικευμένο “νέο κόσμο” που στην πραγματικότητα όμως δεν είναι παρά άλλο ένα μέρος βουτηγμένο στη βια και στην παρακμή. Εκεί, σκοπεύει να δακτυλογραφήσει ολόκληρο το χειρόγραφο και να το “ανεβάσει” στο διαδίκτυο και στην ψευδή αιωνιότητα που αυτό προσφέρει.
Το ταξίδι του Κόριμ στη Νέα Υόρκη είναι γεμάτο μικρές ταπεινώσεις και ασήμαντες, σχεδόν γελοίες λεπτομέρειες που, ωστόσο, για εκείνον αποκτούν υπαρξιακό βάρος. Εκεί γνωρίζει έναν συμπατριώτη του, ταξιτζή, έναν παράξενο και καχύποπτο άντρα, που γίνεται προσωρινός του καθοδηγητής στον άγνωστο λαβύρινθο της μεγαλούπολης. Η μοναξιά του Κόριμ τον οδηγεί στην οικειότητα μιας καταπιεσμένης και κακοποιημένης γυναίκας, της οποίας η παρουσία είναι περισσότερο παρηγορητική παρά ερωτική, μια απόπειρα να συγκρατήσει την ανθρώπινη πλευρά του πριν βυθιστεί ολοκληρωτικά στην εμμονή του. Όμως τίποτα δεν τον αποσπά πραγματικά από τον σκοπό του: να ανεβάσει το χειρόγραφο στο διαδίκτυο, να το «παραδώσει στην αιωνιότητα», όπως επαναλαμβάνει σχεδόν μανιακά. Κι ενώ το κατορθώνει, η ψυχική του φθορά είναι οριστική∙ το έργο ολοκληρώνεται, αλλά ο ίδιος καταρρέει, οδηγούμενος στην αυτοκαταστροφή του.
Στο Πόλεμος και Πόλεμος, ο Κρασναχορκάι δημιουργεί, με το χαρακτηριστικό πυκνογραμμένο μακροπερίοδο του ύφος που στερείται και ξεχνά τα κάθε λογής στίξης, μια αφήγηση που μοιάζει να αναγγέλλει μια επικείμενη αποκάλυψη. Το περιβάλλον που δημιουργεί, ταιριαστό με το ύφος του βιβλίου, είναι κλειστοφοβικό και εμμονικό, τόσο εσωτερικά, όταν ο αναγνώστης βρίσκεται στο υπό κατάρρευση μυαλό του Κόριμ, όσο και εξωτερικά, όταν ταξιδεύει στον σύγχρονο παρηκμασμένο κόσμο που μοιάζει να βρίσκεται λίγο πριν την κατάρρευση αλλά και όταν μέσα από την εγκιβωτισμένη αφήγηση της ιστορίας του χειρογράφου μεταφέρεται σε περασμένες εποχές, σε περιοχές που είναι ή σύντομα θα ρημαχτούν από έναν πόλεμο που μοιάζει αιώνιος. Γιατί κανένας πόλεμος δεν τελείωσε ποτέ.
Μέσα από το κείμενο ο Λάσλο Κρασναχορκάι, συνομιλεί με τα άλλα έργα του (π.χ. Satantango, Η μελαγχολία της αντίστασης) στην κοινή θεματική της αποσύνθεσης του κόσμου και της παράνοιας ως φυσικής κατάστασης του ανθρώπου. Όμως εδώ, για πρώτη φορά, εμφανίζεται μια αχτίδα ελπίδας μέσω της γραφής, έστω κι αν αυτή είναι τραγικά μάταιη.
Το Πόλεμος και Πόλεμος δεν προσφέρει καμία παρηγορητική λύση∙ η λογοτεχνία δεν σταματά τους πολέμους, δεν θεραπεύει την Ιστορία. Κι όμως, στο σύμπαν του Κρασναχορκάι, παραμένει ίσως η μοναδική πράξη αντίστασης απέναντι στη λήθη και τη φθορά. Για τον Γκιόρκι Κόριμ, το χειρόγραφο γίνεται μια νέα Βίβλος, ένα ιερό κείμενο που αξίζει να σωθεί, έστω κι αν αυτό απαιτεί τη δική του θυσία. Σε έναν κόσμο όπου η βία είναι αδιάκοπη και η παρακμή αναπόφευκτη, η μόνη σωτηρία που υπόσχεται η λογοτεχνία είναι αυτή που χαρίζει στον μεμονωμένο άνθρωπο: μια στιγμή αποκάλυψης, μια μετατόπιση της συνείδησης, μια φευγαλέα αίσθηση νοήματος. Κι αυτή, για τον Κρασναχορκάι, αρκεί.
Από τις εκδόσεις Πόλις.
Περισσότερα Βιβλία
Το πέρασμα του Μακελαρη
Ένα υπερβατικό γουέστερν για τη φύση, την αμερικανική ψυχή και την αναμέτρηση ιδεαλισμού με απληστία.
Made with Bullet